Literatuurlijst

Hieronder volgt een overzicht van boeken over sterven, dood en rouw.
De met * aangegeven boeken zijn te bestellen bij de Landelijke Stichting Rouwbegeleiding (LSR).
Alle overige boeken zijn verkrijgbaar via de boekhandel of te leen bij de plaatselijke bibliotheek.

Boswijk-Hummel, Riekje
“Afscheid nemen”
De Toorts, Haarlem 1998
Dit boek geeft helder de emoties weer waarmee mensen te maken kunnen krijgen, niet alleen na een overlijden maar ook na ander verlies (gezondheid, echtscheiding enz.).

Bot, Marrie
“Een laatste groet”
Marrie Bot i.s.m. Ef & Ef, Thorn 1998
Een fotoboek over uitvaart- en rouwrituelen in multicultureel Nederland. In elk hoofdstuk wordt ook korte informatie over de bevolkingsgroep gegeven.

Horst, Dr. W. ter
"Over troosten en verdriet"
Kok, Kampen 1995
Een van de gedachten in dit boek is dat leed niet aanvaard behoeft te worden. De auteur reikt een aantal mogelijkheden aan voor mensen die in het doolhof van leed troost zoeken of troost willen bieden.

Keirse, Manu
"Helpen bij verlies en verdriet"
Lannoo, Tielt 1995
Een gids voor het gezin en de hulpverlener. Het boek biedt bruikbare informatie en inzichten voor rouwenden en voor hun omgeving. Veel aspecten van het rouwproces worden behandeld door herkenbare voorbeelden uit het dagelijks leven.

Kelley, Patricia
“Een woord van troost”
Bert Bakker, Amsterdam 1999
Aan de hand van voorvallen uit haar praktijk als rouwtherapeute en ervaringen uit haar eigen leven beschrijft de auteur wat je te wachten kan staan als je een dierbare verliest. M.n. beschrijft zij de wat moeilijkere aspecten zoals tegenstrijdige gevoelens en hoe wij hiermee om kunnen gaan.

Kienhorst, Ineke, Paul Boelen, Catja Huiskes
"Rouw" *
LSR / NIZW / UU, Utrecht 2002
Een boek voor mensen die nog niet zo lang geleden iemand door de dood verloren hebben en voor mensen in hun omgeving. Het geeft veel informatie over rouw en er wordt beschreven welke gevoelens en reacties kunnen voorkomen.

Kübler-Ross, Elisabeth
"De cirkel van het leven"
Ambo, Amsterdam 1997
De auteur spreekt in dit autobiografische boek over haar contacten met terminaal zieke kinderen, volwassen stervenden en aids-patiënten. Het maakt de gedrevenheid zichtbaar waarmee zij nieuwe wegen insloeg op de terreinen van stervensbegeleiding en bijna-doodervaringen.

Landelijke Stichting Rouwbegeleiding
“Gids na een overlijden” *
LSR, Utrecht, wordt 2 x per jaar herzien
Handleiding voor nabestaanden voor zakelijke beslissingen en voor de verwerking van het verlies.
Deel I geeft een overzicht van de te regelen zaken, voornamelijk op het administratieve en financiële vlak; deel II gaat over de beleving en de verwerking van het verlies in de maanden of jaren na het overlijden. Een overzicht van boeken over rouw, nuttige adressen etc. is toegevoegd.

Longaker, Christine
“Het licht van afscheid”
De Boekerij bv, Amsterdam 1997
Een leidraad voor emotionele en spirituele zorg. De auteur combineert haar eigen geschiedenis en haar jarenlange ervaring met hospicewerk met de eeuwenoude tradities en universele spirituele principes van het Tibetaans boeddhisme.

Mes, Rieke
“Heradem dit leven” Een afscheid vormgeven
Kok, Kampen 2004
Steeds vaker spreken familieleden of vrienden tijdens een afscheidssamenzijn en geven zij vorm aan een viering. In dit boek zijn ter ondersteuning teksten, gebeden en handreikingen opgenomen.

O'Connor, Nancy
"Loslaten met liefde"
Servire Uitgevers bv, Utrecht 1994
Een boek dat steun en begeleiding wil bieden. Beschreven wordt hoe loslaten in een rijpingsproces kan resulteren.

Pessireron, Sylvia
“Rouwen in zeven ‘Nederlandse’ culturen”
Seram Press, Utrecht 1999
Afscheidsrituelen nemen in elke cultuur een belangrijke plaats in. Dit boek beschrijft rituelen en ceremoniën rondom de dood uit de meest voorkomende culturen in onze samenleving.

Polspoel, A.R.M.
"Wenen om het verloren ik" Over verlies en rouwen
Kok, Kampen 2003, 9e totaal herziene druk
Dit boek geeft inzicht in de emotionele beleving van verdriet en rouw bij een verlies dat zo ingrijpend is dat er een stuk ‘zin’ uit het bestaan wegvalt. De auteur pleit voor een rouwproces waarin men tot een heropbouw van het ineengestorte leven kan komen.

Zeylmans, Renée
“Rouwverwerking en rouwbegeleiding”
Christofoor, Zeist 2000
De auteur richt zich tot mensen die een rouwproces doormaken en tot begeleiders van rouwenden. Renée Zeylmans schrijft vanuit haar eigen ervaringen en die van haar cliënten en cursisten, waarbij de zingeving een centraal thema is.

Vakliteratuur.

Bosch, Erik
"Dood en sterven in het leven van mensen met een verstandelijke handicap"
H. Nelissen, Baarn 1996
Met praktische herkenbare voorbeelden wordt ingegaan op de beleving van mensen met een verstandelijke handicap die met dood en sterven te maken krijgen. Een kader voor begeleiders, ouders en anderen.

Boswijk-Hummel, Riekje
“Troost” vragen, geven en ontvangen
De Toorts, Haarlem 2001
Aan de hand van dialogen maakt de auteur duidelijk hóe je iemand kunt troosten en wat je moet doen om je te láten troosten. Een boek voor hulpverleners en ieder ander die in zijn/haar leven te maken krijgt met pijn en verdriet en daar op een zorgvuldige wijze mee om wil gaan.

Bout, Jan van den en Evert van der Veen (red.)
"Helpen bij rouw"
De Tijdstroom/LSR, Utrecht 1997
Dit boek bevat vele herkenbare praktijkvoorbeelden van verlies en rouwbegeleiding. O.a. artikelen over rouwbegeleiding op scholen, aidsweduwnaren, rouwbegeleiding bij mensen met een verstandelijke handicap enz. Professionele en vrijwillige rouwbegeleiders kunnen in dit boek handreikingen vinden in het omgaan met verschillende soorten verlies.

Bout, Prof. dr. J. van den, drs. P.A. Boelen, dr. J. de Keijser
"Behandelingsstrategieën bij gecompliceerde rouw en verliesverwerking"
Bohn Stafleu Van Loghum, Houten 1998
Verlies behoort bij het leven. Hulpverleners weten echter dat rouw bij veel aanmeldingsklachten en stoornissen op de achtergrond aanwezig is. In dit boek wordt aandacht besteed aan het klinische beeld van gecompliceerde rouw en aan de behandeling. Ook wordt ingegaan op rouw bij jeugdigen, ouderen en rouw van hulpverleners.

Bout, Prof. dr. J. van den, drs. P.A. Boelen, drs. J. Enklaar, drs. P.J. Kievit, mw. drs. M. Klaassen, drs. E.A. van der Veen (red.)
“Sterven, uitvaart en rouw”
Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 1999
Te bestellen: (0314) 353 858
Een handboek waarin de drie onderwerpen terminale zorg, uitvaartverzorging en rouwbegeleiding uitvoerig aan de orde komen. Via de aanvullingen wordt nieuwe en actuele informatie gegeven.

Buijssen, Huub
“Verstoorde rouw bij ouderen”
Intro, Baarn 2000
Ongeveer een kwart van de ouderen heeft problemen met het verwerken van verlies. Deze problemen kunnen leiden tot ernstige psychische of psychiatrische klachten. Dit boek is bestemd voor hulpverleners die op enigerlei wijze contacten hebben met ouderen.

Delo, Marjo
“Organisatie en voorbereiding rouwgroepen” *
LSR, Utrecht 2001
Een handleiding voor zowel vrijwillige rouwbegeleiders als beroepskrachten en andere geïnteresseerden over het opzetten van rouwgroepen.

Eland Jeanette, Carlijn de Roos & Rolf Kleber
“Kind en trauma”. Een opvangprogramma
Swets en Zeitlinger, Lisse 2000
“Komen ze hier ooit overheen?” “Wat kan ik doen om te helpen?” Vragen bij de confrontatie met kinderen die getroffen zijn door een ramp, een ongeluk, geweld of een plotseling verlies. Dit boek is een verslag van een onderzoek naar psychische gevolgen van een trauma bij kinderen. Het onderzoek heeft geleid tot een individueel opvangprotocol. Ouderbegeleiding, groepsopvang en opvang op school krijgen echter ook uitgebreid aandacht.

Fiddelaers-Jaspers, Riet
"Doodnormaal?" Omgaan met verdriet en rouw in het voortgezet onderwijs
Schoolpers/Educatieve Partners Nederland, Houten 1996
Dit boek biedt handreikingen aan scholen en leerkrachten die te maken krijgen met jongeren in verdriet en rouw.

Fiddelaers-Jaspers, Riet
"Afscheid voor altijd" Omgaan met verdriet en rouw in het primair onderwijs
Schoolpers/Educatieve Partners Nederland, Houten 1996
Het boek biedt scholen en leerkrachten een kader bij de vragen die zij hebben in het omgaan met rouw van leerlingen in de ontwikkelingsfases gedurende de basisschooljaren. Het geeft m.n. handreikingen voor het maken van een draaiboek.

Fiddelaers-Jaspers, Riet, Ine Spee, Dorinde Roos
“Veelkleurig verdriet”
KPC Groep, Den Bosch 2000
Voor leerkrachten is het een noodzaak inzicht te hebben in de tradities en rituelen in de culturen van de kinderen die hun school bezoeken. Dit boek geeft kennis over de gebruiken van diverse religies/culturen en is bedoeld voor volwassenen die op professionele wijze te maken hebben met kinderen, m.n. in het primair onderwijs.

Fiddelaers-Jaspers, Riet
“Rouw op je dak”
KPC Groep, Den Bosch 2003
Handleiding voor het opzetten en begeleiden van rouwgroepen op school.

Fiddelaers-Jaspers, Riet & Hennie van Schooten
'Ik mis je zo'
Damon, Budel 2005
Een praktisch werkboek met een begeleidersboek om mensen met een verstandelijke beperking te ondersteunen bij de verwerking van het verlies van een dierbare door de dood. Het begeleidersboek bevat duidelijke informatie over het voorbereiden en betrekken bij het afscheid en over het rouwproces. In het werkboek is veel ruimte voor pictogrammen, foto's en dergelijke. Een foto- en pictogrammenset in bewaardoos is te bestellen.

Fraterman, Emilie en Trudy van Gils
"Rouwgroepen. Een handleiding voor begeleiders" *
LSR / NIZW, Utrecht 2002
Dit boek gaat in op het inhoudelijk begeleiden van rouwgroepen. Het bevat o.a. ook een draaiboek en geeft aanwijzingen voor thema's.

Gils, Trudy van
“Verlies & Rouw”
Nelissen, Baarn 1998
In dit boek wordt ingegaan op verschillende vormen van verlies, de betekenis van rouw, rouwgedrag en afscheid nemen. Het is vooral bedoeld voor hulpverleners en voor HBO studenten in het sociaal agogisch onderwijs.

Goudriaan, Maartje
“Met de dood in het hart”
Stichting Pharos, Utrecht 2001
Verslag van het onderzoek naar rouw bij migranten- en vluchtelingenjongeren.

Hart, Onno van der (red.)
“Afscheidsrituelen” Achterblijven en verdergaan
Swets & Zeitlinger bv, Lisse 2003, volledig herziene editie
In therapie kan gebruik gemaakt worden van afscheidsrituelen om traumatische ervaringen uit het verleden te kunnen verwerken. In dit boek wordt ingegaan op de genezende werking van dergelijke rituelen.

Kienhorst, Ineke, Paul Boelen, Catja Huiskes
“Rouw en rouwbegeleiding” *
LSR, Utrecht 2005
Behalve kennis over rouwprocessen geeft dit boek vooral bagage aan rouwbegeleiders om hun werk voor rouwenden goed te kunnen doen. Er wordt ingegaan op de start, het onderhouden en de beëindiging van het rouwbegeleidingscontact. Ook geloof en religie en de grenzen in het contact krijgen ruim aandacht.

Landelijke Stichting Rouwbegeleiding
"Werken met verlies" Verslag van de conferentie 'Rouw en Arbeid' *
LSR, Utrecht 2002
Naast informatie over het rouwproces, de betekenis van werk en het verslag van de conferentie over rouw en arbeid, zijn in deze uitgaven handreikingen opgenomen voor werkgevers, P & O functionarissen en collega’s.

Martel, Sasja
“Sterk als de dood” Sterven en rouw in Joods perspectief
Eburon, Delft 2004
Dit boek geeft een uitgebreid overzicht van de Joodse traditie met betrekking rond sterven en rouw. Het laat zien dat de traditie nog steeds actuele inzichten en antwoorden heeft te bieden met betrekking tot vragen rond euthanasie, stervensbegeleiding, verlies en rouw.

Polspoel, Arthur
“Eenzaam sterven?” Communicatie in de palliatieve zorg
Ten Have, Baarn 2004
De auteur beschrijft elf werkelijk gevoerde gesprekken met mensen in de laatste fase van hun leven en/of hun naasten. Een boek bestemd voor mensen die in contact komen met terminale patiënten en voor hen die in de palliatieve zorg werken.

Weerklank, Ambulante Zorg
“Doodboek”
Amsterdam 2003,
Te bestellen: 020-667 86 52
Een praktisch boek met foto’s en pictogrammen dat ondersteuning biedt om met mensen met een verstandelijke handicap te praten over dood en rouw.

Worden, J.W.
”Grief Counseling and Grief Therapy”
A Handbook for the Mental Health Practioner
USA Edition Springer Publishing Company 2002
De auteur geeft inzicht in normale rouwprocessen maar gaat vooral uitvoerig in op de mogelijke oorzaken en oplossingen van verdriet in een meer gecompliceerd rouwproces.
Te bestellen via www.bol.com

Zelfdoding.

Fiddelaers-Jaspers, Riet, Ine Spee
“Weer-zin in leven”
Educatieve Partners Nederlands BV, Houten 2000
Een handreiking voor scholen bij de begeleiding van een (mogelijke poging tot) zelfdoding van leerlingen, docenten en andere medewerkers, alsmede bij zelfdoding in de gezinssituatie. Vragen die o.a. aan de orde komen: Wat kun je als school doen? Hoe draag je bij aan preventie?

Kayser, Danny
“Herinneringen in de toekomst”
Elsevier/ De Tijdstroom, Maarssen 2000
Een boek dat ingaat op de ingrijpende gevolgen van zelfdoding. Hoe kan de nabestaande het verlies, met alle overweldigende gevoelens, integreren in de realiteit en in de toekomst? Het boek is zowel bedoeld voor hulpverleners als voor nabestaanden.

Kienhorst, Ineke
“Rouw na zelfdoding van een kind” *
LSR, Utrecht 2005
De auteur gaat in op specifieke omstandigheden en reacties die zich kunnen openbaren bij ouders na de zelfdoding van hun kind. Er zijn ook fragmenten uit gesprekken en brieven opgenomen van ouders die hun kind door zelfdoding hebben verloren.

Monsjou-Krijger, Ellen van (red.)
"En hoe nu verder.......?"
Ankh-Hermes BV, Deventer 1997
Twaalf nabestaanden komen aan het woord over de verwerking van het verlies van een dierbare door zelfdoding. Ouders, echtgenoten, familieleden, vrienden, ieder benadert het verwerkingsproces vanuit zijn of haar eigen standpunt.

Polet, Anne
“Verder”
Acco, Leuven/Leusden 2e herziene druk 2002
Dit boek gaat over rouw na suïcide. Door een combinatie van eigen ervaringen en informatie van deskundigen is het zowel geschikt voor nabestaanden en hun omgeving, als voor hulpverleners, huisartsen en rouwbegeleiders.

Verlies van ouders.

Ankersmid, Mieke
“Verlaat verdriet” bij mensen die als kind een ouder verloren hebben
Bureau voor Verandering & Verankering, Berg en Dal 2002
Te bestellen door overmaking van € 22,50 op giro 110 71 44 t.n.v. M. Ankersmid te Berg en Dal.
Het verlies van een ouder op jonge leeftijd is een zeer ingrijpende gebeurtenis die nog tientallen jaren haar sporen kan nalaten. Dit boek geeft niet alleen informatie over de problemen die dit op latere leeftijd op kan leveren, maar biedt ook perspectieven om hier alsnog aan te werken.

Edelman, Hope
"Zonder moeder" Een boek over dochters
De Boekerij bv, Amsterdam 1996
Een boek dat de langdurige effecten analyseert die het wegvallen van de moeder hebben op het leven van meisjes en vrouwen.

Frankenhuyzen, Karin van
“Jou langzaam loslaten”
De Toorts, Haarlem 1993
De auteur is 14 jaar als haar moeder overlijdt. Over de verwerking van de dood van haar moeder schrijft zij op 21-jarige leeftijd.

Harris, Maxine
"Een verlies voor altijd"
Bert Bakker, Amsterdam 1996
De levenslange invloed van de vroege dood van een ouder. Aan de orde komen o.a. het aangaan van intieme relaties, de omgang met eigen kinderen, het zelfbeeld en wereldbeeld van mensen die als kind een ouder verloren.

Keirse, Manu
“Helpen bij verlies en verdriet”
Lannoo nv, Tielt 1995
Zie hoofdstuk ‘Dood en rouw Algemeen’. De auteur schetst in een van de hoofdstukken in dit boek de emotionele ‘aardverschuiving’ die kan ontstaan in een volwassen gezin waar een van de ouders is gestorven.

Levy, Alexander
“Ik had je nog zoveel willen vragen…”
Het Spectrum, Utrecht 2000
Het lijkt de natuurlijke gang van zaken om onze ouders te verliezen als we zelf volwassen zijn. Toch is dit verlies op elke leeftijd ingrijpend. De auteur bespreekt veel vragen aan de hand van zijn eigen verhaal en de ervaringen van anderen.

Muilekom, Bep van
"Sub Rosa"
Lannoo nv, Tielt 2001
Een autobiografisch verhaal over de dood van een moeder. Er zijn contrasten tussen moeder en dochter, maar de dochter beschrijft ook hun onuitgesproken gedeelde angsten en haar zoektocht naar een eigentijds geloof.

Nijon, Sonja, Yolant Vermeulen
“Verloren maar niet verdwenen” Over de vroege dood van een ouder
Archipel, Amsterdam – Antwerpen 2003
Aan de hand van twaalf levensverhalen wordt getoond hoe het verlies van een ouder op jonge leeftijd in verschillende fasen van het leven en bij belangrijke gebeurtenissen steeds weer een nieuw licht kunnen werpen op de band met de verloren ouder.

Verlies van partner

Berkum, Jan van
“Een volle kerk…….een leeg huis”
J. M. van Berkum, Utrecht 2002
Een weduwnaar vertelt over zijn gevoelens en ervaringen na het plotseling overlijden van zijn vrouw. Hij vertelt over zijn bestaanscrisis maar ook over de wijze waarop hij zich daaraan heeft ontworsteld.

Bourquillioen, Francine
"Leven zonder jou"
Lannoo nv, Tielt 1996
Door uitdrukking te geven aan haar diepste emoties na het plotselinge overlijden van haar echtgenoot overstijgt de auteur de rationele benadering van het rouwproces. Zij wil hiermee steun en bemoediging bieden aan iedereen die geconfronteerd wordt met verdriet, pijn of lijden.

Forceville-van Rossum, Joke
“Blijvend licht” Loslaten maar niet vergeten
Kok, Kampen 2003
Verzen, bespiegelingen en overwegingen waar mensen die een dierbare door de dood hebben verloren zich in kunnen herkennen.

Ginsburg, Geneviève
"Hoe verder"
Het Spectrum BV, Utrecht, 2e herziene druk 2002
De auteur is relatietherapeute. Na het verlies van haar partner vond zij door de herkenning veel steun bij lotgenoten. Dit boek is gebaseerd op haar eigen ervaringen en die van honderden andere weduwen, die deelnamen aan de door haar georganiseerde zelfhulpgroepen.

Ingenriet, Fransje
"Een breuk in de dag"
De Toorts, Haarlem 1996
Toen haar man plotseling overleed waren haar kinderen acht, zes en drie jaar. De schrijfster vertelt over een lange, lange weg, over zoeken en dwalen, verdwalen soms, maar ook over ontdekken hoe zij met haar kinderen zonder vader verder kan leven.

Kaal, Herman
"Eros is een verrader"
Schorer, Amsterdam 1996
Aids heeft de afgelopen vijftien jaar zijn sporen getrokken, vooral in de leefwereld van homoseksuele mannen. Verlies en rouw zijn een onderstroom geworden in alle lagen van hun bestaan. In dit boek behandelt de auteur algemene en homospecifieke aspecten van verliesverwerking.

Sloots, Paul
“Om jou mijn lief, om jou”
Lannoo, Warnsveld 2001
Na een kort ziekbed overlijdt de vrouw van de auteur. Hij blijft achter met de kinderen, waarvan de jongste dan 7 jaar is. In de periode van haar ziekbed en na haar overlijden beschrijft hij dag na dag zijn gedachten en gevoelens.

Verlies van een kind

Berg, Marinus van den
"Je kind verliezen"
Kok, Kampen 1997
Ouders die een kind verliezen voelen zich vaak onbegrepen door de 'buitenwereld’ Dit boek probeert een gids te zijn tussen twee werelden, de binnen- en de buitenwereld. Tevens is een hoofdstuk over de verlieservaring bij broers en zussen en grootouders opgenomen.

Bogaard, Karin van den
“Geen wiegje, geen luiers” De rouw over het onzichtbare kind
VU uitgeverij, Amsterdam 2003, geheel nieuwe uitgave
Dit boek bevat veel verhalen van ouders die voor de keuze stonden om een zwangerschap, na prenatale diagnostiek, al dan niet te laten afbreken.

Bryan, Elizabeth
"De tweeling - of drieling of meer"
Swets & Zeitlinger, Lisse 1995
De geboorte van een twee- of meerling is voor ouders een ingrijpende gebeurtenis. Alle aspecten van deze gebeurtenis worden behandeld. Ook de vraag wat het voor de ouders betekent wanneer een van de baby’s overlijdt. Hoe ervaart het overblijvende kind dit verlies, als baby en als volwassene.

Cuisinier, Marianne en Hettie Jansen
"Als je baby sterft"
Unieboek van Reems, 2003
Over de gevoelens en ervaringen van vrouwen die een miskraam of het overlijden van hun baby rond de geboorte hebben meegemaakt.

Geerinck–Vercammen, Christine
“Stille baby’s”
Archipel, Amsterdam 2000
Het verlies van een kind, ook wanneer het overlijdt vóór of tijdens de geboorte, tekent het leven voorgoed. Dit boek wil vooral hulp bieden bij het rouwproces, maar gaat ook in op theoretische en medische aspecten.

Keirse, Manu
“Verdriet op twee sporen; over rouw van ouders”
Vereniging Ouders van een Overleden Kind, Bussum 1999
Te bestellen: 0252 – 370 604.
Een inleiding gehouden op de landelijke open dag van de vereniging.

Klein–Vuyst, drs. L.C.
“Rouwen om een kind”
Groen, Heerenveen 1999
Het boek is bedoeld voor ouders die een kind op jonge leeftijd (van ca. 4 maanden tot ca. 16 jaar) hebben verloren en voor de mensen om hen heen. Hoe gaat een gezin verder na zo’n ingrijpende gebeurtenis? Hoe voorkom je dat het grote verdriet de aandacht voor de andere kinderen verdringt? Deze en andere vragen komen in dit boek aan de orde.

Lieve Engeltjes, Stichting
"Geen blote voetjes in het gras"
Gopher, Groningen 2000
Het boek bevat verhalen van meer dan vijftig ouders die hun kindje verloren tijdens de zwangerschap, tijdens de bevalling of op jonge leeftijd van de baby. Er bestaat een contactgroep via www.lieve-engeltjes.nl.

Monuta Uitvaartzorg en –verzekeringen
“Als geboorte afscheid nemen wordt”
Gratis verkrijgbaar, tel.: 0800-0230550
Een brochure die ingaat op de zaken die aan bod komen na het overlijden van de baby rond de geboorte. Het gaat over praktische zaken, maar ook over de persoonlijke beslissingen van ouders hoe de uitvaart vorm te geven.

Pauw, Guido de
“Een kind sterft” Op weg met rouwende ouders
Davidsfonds, Leuven 1996
De auteur schrijft voor rouwende ouders en hun naasten. Hij schrijft over de schok, het ongeloof, vaak door woede gevolgd. Een boek om te proberen orde te scheppen in verwarde en onherkenbare gevoelens.

Thomése, P.F.
“Schaduwkind”
Contact, Amsterdam 2003
De auteur probeert woorden te geven aan zijn gevoelens na de dood van zijn dochtertje.

Verlies van een broer / zus

Boendermaker, Conny
“Het verhaal van Anna”
Van Tricht, Twello 2000.Troef-reeks.
Anna zit op de middelbare school en verliest door een ongeluk haar enige en oudere broer. Alles verandert door de dood van Bas. Anna voelt zich zo alleen.
Een herkenbaar boek voor jongeren.

Masini, Beatrice
“Schaduwbroer”
Lannoo nv, Tielt 1999
Guido had een 5-jarig broertje, Marco. Hij komt af en toe bij verrassing op bezoek bij Guido. Niemand anders ziet of hoort het schaduwkind, maar toch is het er echt.

Robberecht, Thierry en Philippe Goossens
“Eva in het land van de verloren zusjes”
Clavis, Amsterdam-Hasselt 2002
Een prentenboek over het omgaan met de dood van een ouder zusje. Een verhaal over rouwen en afscheid nemen.

Roskam, Karel en Caroline Barneveld-Roskam
"Mijn dochter, mijn zusje"
Kok Lyra, Kampen 1995
Poging tot verwerking van een dodelijk ongeluk van een 24-jarige vrouw, verteld door haar vader en haar zus.

Gedichten

Berg, Marinus van den
“Je naam klinkt in ons door” Klein monument voor een overleden kind
Kok, Kampen 2001
Een bundel die wellicht wat troost kan bieden na het verlies van een kind. Er zijn teksten van de auteur en illustraties van beeldende kunst in opgenomen.

Emmerik, Yvonne van
“Als vlinders spreken konden”
Dabar-Luyten, Aalsmeer 1997
In korte eenvoudige teksten wordt de rouw voor kinderen bespreekbaar gemaakt. Er wordt gezocht naar woorden verder dan de dood.

Fiddelaers–Jaspers, Riet (samenstelling)
“Als je woorden zoekt…”
KPC Groep, Den Bosch 1996
Een keur van tekstfragmenten, gedichten, enkele woorden, een paar zinnen die van toepassing kunnen zijn.

Kleijne, Jos de (samenstelling)
“Kon uit de dood ik die éne doen keren”
SUN, Nijmegen 1998
Teksten uit de Nederlandse letterkunde die vorm geven aan het verdriet om het heengaan van een nabij mens en aan de herinneringen van de achterblijvers aan de overledene.

Enquist, Anna
"De tussentijd"
De Arbeiderspers, Amsterdam / Antwerpen 2004
Een bundel met gedichten die in het teken staan van het plotselinge verlies van de dochter van de auteur.

Oosterhuis, Huub
“Op dood en leven”
Ten Have-Baarn, Kampen 2002
In deze bundel is een dertigtal van de bekendste gedichten van Huub Oosterhuis, handelend over leven en dood, samengebracht.

Stassijns, Koen, Ivo van Strijtem (samenstelling)
"Het laatste anker"
Terra-Lannoo, Warnsveld 2003
300 Gedichten over dood en troost uit de hele wereldliteratuur.

Boeken over kinder als nabestaanden

Abbeele, Claire Vanden
“Nu jij er niet meer bent”
Lannoo, Tielt 2001
Een boek als leidraad voor ouders, leerkrachten en ieder die te maken heeft met rouwende kinderen en tieners. Het geeft inzicht in de rouwreacties in de verschillende leeftijdsfasen en er zijn adviezen en veel praktische oefeningen in opgenomen.

Abbeele Vanden, Claire
“Er zijn voor jou” Omgaan met jonge mensen die rouwen
Lannoo, Warnsveld 2004
De auteur gaat in op alle tegenstrijdige gevoelens die kinderen en jongeren kunnen hebben na het verlies van een dierbaar persoon. Ook heeft zij oog voor de machteloosheid waarmee ouders, onderwijskrachten en andere volwassenen zich geconfronteerd kunnen zien.

Essen, Ineke van
“Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk”
De Bonte Bever, Utrecht 1999
De auteur interviewde dertig kinderen tussen zes en twaalf jaar over het overlijden van een van hun ouders. Het is een steunend boek voor kinderen met dezelfde ervaring en het geeft volwassenen een helder inzicht in het gevoelsleven van een kind dat deze ingrijpende gebeurtenis meemaakt.

Fiddelaers–Jaspers, Riet
“Jong verlies”
Kok, Kampen / KPC Groep, 1998
De auteur benadrukt dat we kinderen en jongeren juist bij de dood moeten betrekken en hun verdriet serieus moeten nemen. Een boek voor ouders en andere betrokkenen bij de opvang en begeleiding van kinderen in rouw.

Fiddelaers-Jaspers, Riet
"Mijn troostende ik " Kwetsbaarheid én kracht van rouwende jongeren
Kok, Kampen 2004
Wat betekent een groot verlies voor jongeren tussen de twaalf en twintig jaar? De schrijfster laat de jongeren zelf uitgebreid aan het woord om uit te leggen welke steun zij nodig hebben.
Ouders, docenten en hulpverleners krijgen in dit boek achtergrondinformatie en handreikingen voor begeleiding.

Keirse, Manu
“Kinderen helpen bij verlies”
Lannoo, Warnsveld 2002
Een gids om ouders, leerkrachten, opvoeders, familieleden en hulpverleners te helpen om kinderen en jongeren te kunnen begeleiden in de confrontatie met verlies, zoals ernstige ziekte in de familie, echtscheiding, zelfdoding.

Weijers, Annet & Petra Penning
“Het leven duurt een leven lang”
Nijmegen 2001
Te bestellen: 024 – 355 55 49.
Een boek om kinderen en jongeren te helpen bij verlies. Naast de informatie die gegeven wordt over rouw bij kinderen en jongeren worden er vele werkvormen besproken die kinderen kunnen helpen hun gevoelens tot uiting te brengen.

Wolzak, Ide
“Kind in rouw”
Vereniging Ouders van een Overleden Kind.
Te bestellen: 0900-202 27 23
Rouwen kinderen anders dan volwassenen? Een handreiking bij de begeleiding.

Zie ook onder ‘vakliteratuur’ en ‘verlies van ouders’

Kinderboeken tot 4 jaar

Berebrouckx, Annemie
"De oma van Jules"
Leopold/Elzenga, Amsterdam 1999
Prentenboek met korte teksten. Kleuter Jules vraagt aan verschillende mensen in zijn omgeving wie zijn oma was om er zo met trots achter te komen dat hij op haar lijkt.

Bruna, Dick
“Lieve oma Pluis”
Mercis Publishing, Amsterdam 1997
Oma Pluis is doodgegaan en wordt begraven. Nijn neemt afscheid.

Puttock, Simon, Allison Bartlett
“Een verhaal voor Rosa”
Luister, Amsterdam 2001
Een prentenboek met korte tekst over Rosa het nijlpaard en Jacob het aapje. Zij zijn dikke vrienden, maar als Rosa sterft denkt Jacob dat hij nooit meer zal kunnen lachen. Samen met Lea de kameleon treuren ze om Rosa en heel langzaam voelen ze zich iets beter. Een verhaal over vriendschap, dood, verdriet en troost.

Vos, Rosemarie De
“Lies en Kleine Kater”
Clavis, Amsterdam-Hasselt 2001
Een prentenboek met korte tekst over Lies en haar vriendschap met Kleine Kater. Maar Kleine Kater gaat dood en Lies is erg bedroefd. Samen met Paarse Poes begraaft ze hem en ze praten over de dood.

Kinderboeken tot 8 jaar

Fiddelaers-Jaspers, Riet
“Doodgaan is geen feest”
In de Wolken, Heeze 2003
Prentenboek voor kinderen over de dood en afscheid van een vader, waarin ook de crematie wordt uitgelegd.

Klapwijk, Vrouwke & Marja Bos
‘Dag lieve oma’
Callenbach, Kampen 2004
Het overlijden van een dierbare roept bij kinderen veel vragen op. Een prentenboek om de ouders en kinderen hierbij te helpen, waarbij het geloof in God een duidelijke plaats inneemt. Naast het verhaal van de ziekte en het overlijden van een oma is een informatief gedeelte opgenomen.

Sels, Tania
“Nooit meer is voor altijd”
Clavis, Hasselt 2000
Dit prentenboek vertelt over Lotte en wat de dood van haar vader betekent. Hoe haar moeder door haar verdriet is veranderd en hoe zij samen met het verlies omgaan.

Somers, Patrik
“Sterrenkind”
Christofoor, Zeist 2000
Een prentenboek dat kinderen die een dierbaar persoon verloren hebben, kan helpen hun verdriet een plek te geven. Het is een goed hulpmiddel bij een gesprek met kinderen over de dood.

Stalfelt, Pernilla
“Het Boek van de Dood”
Hoogland & van Klaveren, Amsterdam 2000
Iedere kleuter maakt een periode door waarin hij de dood op zijn eigen omgeving gaat betrekken.
En misschien kun je zelf wel doodgaan! In dit boek over de dood gaan ernst en luchtigheid samen.

Varley, S.
“Derk Das blijft altijd bij ons”
Lemniscaat, Rotterdam 1994
Derk Das sterft van ouderdom en zijn dierenvriendjes proberen daarmee om te gaan.

Velthuys, Max
“Kikker en het Vogeltje”
Leopold, Amsterdam 1992
Prentenboek over verdriet en verwarring rond de dood.

Kinderboeken tot 12 jaar

Boonen, Stefan
“Wacht op mij”
Clavis, Amsterdam-Hasselt 2001
Een boek met illustraties over de dood van opa. Kleinzoon Jacob probeert zich voor te stellen wat het verlies voor oma betekent. Hoe lang ‘altijd’ en ‘eeuwig’ duren.

Delfos, Martine
“Dood is niet gewoon”
Trude van Waarden Produkties bv, Bussum 2002
Een kinderboek met tekeningen en tekst over de dood van een ouder. Het is voor kinderen zelf, maar het kan ook als voorlichtingsboek gebruikt worden, bijvoorbeeld in een basisschoolklas om een gesprek op gang te krijgen.

Essen, Ineke van
“Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk”
De Bonte Bever, Utrecht 1999
Dertig kinderen vertellen over hun ervaringen na het sterven van een van hun ouders.
Het boek gaat over verdriet, angst en pijn maar ook over ouderliefde en een rotsvast vertrouwen in de toekomst.

Masini, Beatrice
“Schaduwbroer”
Lannoo, Tielt 1999
Guido had een 5-jarig broertje, Marco. Hij komt af en toe bij verrassing op bezoek bij Guido. Niemand anders ziet of hoort het schaduwkind, maar toch is het er echt.

Monuta Uitvaartzorg en -verzekeringen
“Soms moet je even huilen”
Gratis verkrijgbaar, tel.: 0800-023 05 50.
Werkboek over de uitvaart. D.m.v. plakken, knippen en tekenen geeft dit boekje kinderen de mogelijkheid actief bezig te zijn met het overlijden.

Storms, Werner
“Dood zijn, hoelang duurt dat?”
Clavis, Hasselt 2000
Een boek met foto’s en illustraties over vragen van en voor kinderen over de dood. Alle aspecten die met het thema ‘dood’ verbonden zijn, komen aan bod o.a.: leven na de dood, euthanasie, zelfdoding, crematie. Ook de omgang met de dood in andere culturen komt aan de orde.

Tock, Annelies
“Varen naar de overkant”
Lannoo nv, Tielt 2001
De opa van Raja is veerman. Maar er komt een brug en opa begint aan zijn laatste reis.
Een poëtisch kinderboek over afscheid nemen en vriendschap.

Vriens, Jacques
“Achtste-groepers huilen niet”
van Holkema & Warendorf, Houten 1999
Akkie van groep acht is ernstig ziek en de hele groep leeft mee. Gelukkig kan ze zich nog heel lang overal mee blijven bemoeien maar tenslotte gaat Akkie dood.

Kinderboeken vanaf 12 jaar

Boendermaker, Conny
“Het verhaal van Anna”
van Tricht, Twello 2000. Troef-reeks.
Anna verliest door een ongeluk haar enige en oudere broer Bas. Het verhaal gaat ook over haar ouders, haar vrienden en over Maarten. Ze hebben allemaal te maken met het verdriet over Bas. Maar het verhaal is van Anna, van Anna alleen.

Fiddelaers-Jaspers, Riet
"Wie ben ik zonder jou?" Jong zijn en verder leven na een verlies *
In de Wolken, Heeze 2001
Je bent jong en je hebt iemand verloren: je vader, moeder, broer, zus, vriend of vriendin of iemand anders die belangrijk voor je is. Leren leven met zo’n verlies is moeilijk, veel moeilijker vaak dan je in eerste instantie denkt. Sommige jongeren voelen niks, andere zijn boos, verdrietig of angstig, en het is ook normaal als je je jaloers of schuldig voelt. Natuurlijk mogen mensen van wie je houdt niet doodgaan maar het gebeurt en als het jou overkomt, roept het van alles bij je op.

Goudsmid, Bobje
“Afscheidsbrief”
Holland, Haarlem 1999
De moeder van Anicke wil haar overleden dochter blijven gedenken door op haar verjaardag haar vrienden uit te nodigen. Marit wil echter vooruit kijken, verder leven. In een brief vertelt ze aan Anicke waarom ze niet op haar verjaardag wil komen. Zij neemt afscheid van haar vriendin.

Lindell, Unni
“De zuigzoen”
Lemniscaat, Rotterdam 1996
Stella’s moeder is overleden. Haar vader kan er niet over praten en haar beste vriendin is bang voor Stella’s verdriet. Pas als ze Tora, een therapeute ontmoet, verandert haar leven ingrijpend.

Priemen, An
“Familiegeheim”
Clavis, Hasselt 1999
Vera probeert, als zij zestien is, de zelfgekozen dood van haar twaalfjarige broertje Tim te verwerken. Dan ontmoet Vera Jeroen en wordt ze verliefd. Door een toeval ontdekt ze dat er meer aan de hand is bij haar thuis. Met Jeroen probeert ze dat te begrijpen.

Reef, Odiel
“Alles is voor altijd anders”
Sjaloom, Amsterdam 1998
Soms heeft Nina geen zin meer om verder te leven, dan wil ze zelf ook dood om weer samen te zijn met haar moeder. En intussen gaat het gewone leven door. In haar dagboek schrijft Nina over de moeilijke dingen waarover ze met niemand durft te praten.

De met * aangegeven boeken zijn te bestellen bij de LSR. Alle overige boeken zijn verkrijgbaar via de boekhandel of te leen bij de plaatselijke bibliotheek, indien anders: zie aangegeven bestelwijze.